Wetsaanscherping
“Doelgericht aan de slag met burgerschapsvorming

Fleur Nollet (adviseur Burgerschapsonderwijs, Stichting School & Veiligheid). Foto: Lilian van Rooij
Amina Saydali (links) (directeur Stichting School & Veiligheid). Foto: Lilian van Rooij

Hoe kan het onderwijs doelgericht bijdragen aan een democratische, inclusieve samenleving? Dat is vastgelegd in de aangescherpte burgerschapsopdracht, sinds augustus 2021 van kracht. Vijf vragen aan Amina Saydali en Fleur Nollet over de betekenis van de wetsaanscherping en de ondersteuning die het Expertisepunt Burgerschap aan onderwijsprofessionals biedt.

1. Brengt de wetsaanscherping grote veranderingen met zich mee voor scholen in het po, vo en mbo?

Fleur Nollet: “Burgerschapsvorming maakt natuurlijk allang deel uit van het onderwijs, maar de manier waarop verandert wél. Voortaan moeten scholen laten zien dat ze er planmatig en doelgericht mee aan de slag gaan. In de wetsaanscherping is ook specifieker benoemd welke waarden het onderwijs hierin moet uitdragen.”

“Leer het lastige gesprek aangaan, in de klas én op het schoolplein.”

Amina Saydali: “Het heeft niet alleen gevolgen voor het curriculum. De aanscherping benadrukt namelijk ook een grote pedagogische component: hoe je als leraar of onderwijsprofessional omgaat met wat er in de gangen en op het schoolplein gebeurt. Hoe schep je een klimaat waarin kinderen zich veilig voelen om te oefenen met – soms ook conflicterende – waarden? Denk aan thema’s als vrijheid van meningsuiting versus respect voor de ander. Wanneer stuur je bij, wanneer geef je ruimte?”

2. Welke vragen roept de wetsaanpassing op in de onderwijswereld?

Fleur Nollet: “Scholen doen al veel aan burgerschap in allerlei activiteiten en lessen. De vraag die vooral veel gesteld wordt, is hoe je dat in kaart brengt en doelgericht aanpakt. Dat begint bij het ontwikkelen van concrete leerdoelen en kijken hoe je in beeld krijgt dat die doelen bereikt zijn aan het eind van de rit. En vervolgens: dragen die activiteiten ook bij aan de doelen? Hoe hangen ze samen met activiteiten en lessen in andere leerjaren en vakken?”

3. Waarom is burgerschapsonderwijs van belang?

Amina Saydali: “De school is een minisamenleving waarin jongeren worden voorbereid op de maatschappij. In die maatschappij zitten per definitie spanningen. Op welke manier gaan zij zich daartoe verhouden, op welke manier gaan ze eraan bijdragen? Burgerschap is niet zozeer het invoegen in de bestaande samenleving, maar vooral het mede vorm kunnen geven aan die samenleving - óók door aan te kunnen schoppen tegen wat je anders wilt. Zodat jongeren op een respectvolle manier de ruimte leren nemen om te zeggen: ‘jullie hebben dat zo bedacht, maar ik wil het anders’. Het gaat erom dat ze straks in staat zijn met elkaar een vreedzame samenleving te bouwen, in plaats van zich van elkaar af te keren en polarisatie te versterken.”

4. Hoe kan een school deze wettelijke taken het beste vormgeven?

Fleur Nollet: “Dat verschilt per school. Het hangt sterk samen met de maatschappelijke context en de leerlingpopulatie. Op de ene school kiest men bijvoorbeeld voor concepten als wereldburgerschap of duurzaamheid om het burgerschapsonderwijs vorm te geven. Op de andere school heb je te maken met leerlingen die opgroeien in achterstandsituaties. Zo’n school neemt kansenongelijkheid of discriminatie als vertrekpunt voor het burgerschapsonderwijs. Voor elke school geldt dus: start met de vraag ‘hoe staan onze leerlingen in de maatschappij en wat hebben ze nodig om in die maatschappij te geloven en te voelen dat ze daar een plek in kunnen innemen’.”

5. Welke ondersteuning biedt het portaal Expertisepunt Burgerschap aan leraren en andere onderwijsprofessionals?

Fleur Nollet: “Het is bedoeld als startpunt voor het aan de slag gaan met burgerschapsonderwijs. Je wordt er vanuit jouw vraag en situatie op weg geholpen. Je vindt er snel de voor jou geschikte hulpbronnen, tools en materialen. Het expertisepunt is een consortium van Stichting School & Veiligheid, Stichting Leerplanontwikkeling, het voormalige Kennispunt Burgerschap mbo en ProDemos. Naast het portaal bieden we ook op andere manieren ondersteuning. We organiseren activiteiten waarmee de expertise in het veld wordt vergroot, zoals kennisdeling tussen scholen en experts.”

Amina Saydali: “En in de context van dit e-zine: het portaal gaat ook heel nadrukkelijk over het voeren van het moeilijke gesprek. Dat is een van de belangrijkste professionaliseringsthema’s: op welke manier schoolleiders hun onderwijsteams kunnen faciliteren om in de klas en op het schoolplein lastige gesprekken aan te gaan.”