Polarisatie
Omgaan met het verharde debat in de klas

Kees van den Bos (hoogleraar Sociale Psychologie en Empirische Rechtswetenschap aan de Universiteit Utrecht)

Via (online) media vindt polarisatie steeds makkelijker z’n weg naar de werkvloer en het klaslokaal. Wetenschapper Kees van den Bos onderzocht de verharding van het debat. “Persoonlijke interactie kan de sfeer verzachten.”

Het is moeilijk aan te tonen of het maatschappelijk debat werkelijk is verhard, weet Kees van den Bos, die als onderzoeker onder meer betrokken is bij de SIRE-campagne ‘Verlies elkaar niet als polarisatie dichtbij komt’. Wel ziet hij dat ‘het extreme’ vaak wordt uitgelicht in de huidige internetsamenleving. Niet alleen op sociale media, maar ook in de vele discussieprogramma’s waarin voor- en tegenstanders van een vraagstuk lijnrecht tegenover elkaar worden gezet. Collega’s en klasgenoten nemen deze discussies over.

Gros is genuanceerd

Van den Bos: “Het is goed je te realiseren dat de meerderheid van de mensen in werkelijkheid veel genuanceerder denkt over bepaalde heftige discussies. Dat sommigen bijvoorbeeld moeite hebben met zwarte piet lijkt me terecht, maar dat het pro-pietenkamp volledig uit racisten bestaat is niet waar. Het helpt om zo’n maatschappelijk debat op interpersoonlijk niveau te bekijken: misschien hebben sommige voorstanders van zwarte piet tijd nodig om te wennen aan zo’n aanpassing en moeten we ze stapje voor stapje die tijd gunnen. Het standpunt ‘voor’ of ‘tegen’ is bovendien vaak eerder een vorm van identificatie, om ergens bij te horen en de wereld beter te begrijpen. Probeer er te zijn voor die broer, tante, klasgenoot of collega met die andere mening. Wellicht draaien ze over een tijdje weer bij en kunnen jullie je goede band weer oppikken.”

Moreel standpunt

Van den Bos legt uit dat we als mensen snel geneigd zijn te moraliseren als onze gedachten, gevoelens en gedragingen recht tegenover elkaar komen te staan. We willen graag moreel het juiste doen. Dat is een groot goed, want het drijft ons gedrag in goede richtingen. Maar we moeten ervoor waken dat we als individu te snel denken dat wij alleen het moreel juiste standpunt aannemen in een discussie. En dan kun je een andere mening eigenlijk alleen maar als moreel inferieur of moreel slecht gaan zien. “Dat kan heel gevaarlijk zijn”, waarschuwt Van den Bos. “Probeer zoveel mogelijk respect te hebben voor andere meningen. Mensen zijn veel opener naar elkaar toe zodra ze merken dat je interesse toont in hoe zij ergens over denken. Persoonlijke interactie, respect en elkaar in de ogen kijken kunnen de sfeer verzachten en verharding van het debat tegengaan.”

Moreel standpunt

Van den Bos vindt overigens niet dat we elke discussie moeten wegwuiven naar het grijze midden. “Soms is een ruzie goed en is een zekere mate van activisme nodig om veranderingen te weeg te brengen. Neem hierbij de normen en waarden van de democratische rechtsstaat altijd als grens. Voor haatdragend- of gewelddadig gedrag is nooit een excuus. Ook niet voor sympathie hiermee.”